قلّه از این دور، روشن است!

ساختار اقتصاد ایران به‌طور تاریخی با آسیب‌هایی مواجه است؛ سال گذشته در اثر خروج امریکا از برجام، زخمِ آسیب‌های ساختاری اقتصاد ایران سر باز کرد و معیشت مردم را با مشکلاتی مواجه ساخت؛ اما علیرغم فشار‌های اقتصادی سال ۱۳۹۷ که اکنون نیز کم‌و‌بیش ادامه دارند، کشور شرایط آرامی را تجربه کرده است. این سؤال برای بسیاری از تحلیلگران مطرح است که چطور می‌شود در سال ۱۳۹۶ –که هنوز اقتصاد با مشکلات حاد سال ۱۳۹۷ مواجه نبود، اعتراضات گسترده‌ای به وضعیت اقتصادی شکل گرفت، ولی اکنون اعتراضی صورت نمی‌گیرد. به نظر می‌رسد علت این است که روند رو به رشد و اصلاح اقتصاد ایران و وجود عناصر امیدآفرین، نویدبخش پیشرفت درون‌زا –در آینده‌ای نه‌چندان دور- هستند، افق اقتصاد ایران را روشن ساخته و عزم‌ها را برای رسیدن به قلّه‌ها جزم کرده‌اند.

پیش‌بینی رشد مثبت و درون‌زا
برخلاف خواسته‌ی آمریکایی‌ها که از طریق به صفر رساندنِ صادرات نفت ایران، درصدد واردکردن ضربه‌ای به اقتصاد ایران بودند که به فروپاشی اقتصادی منجر شود، پیش‌بینی‌ها حاکی از رشد اقتصادی ایران در آینده‌ای نزدیک هستند. بانک جهانی در گزارش اخیر خود موسوم به «چشم‌انداز اقتصادی جهان» نوشته است: «پیش‌بینی می‌شود در پی کاهش یافتن اثر تحریم‌های کنونی آمریکا، فعالیت اقتصادی در ایران طی سال ۲۱-۲۰۲۰ افزایش یابد.» این بدان معناست که اقتصاد ایران در آستانه‌ی آغاز مسیر پیشرفت قرار دارد؛ مسیری که هرقدر از آن بگذرد، اشتغال و رفاه بیشتر برای کشورمان به ارمغان خواهد آمد. باید توجه داشت که این رشد، پایدار و درون‌زا است و با رشد اقتصادی موقّتی در پسابرجام متفاوت است. رشدی که اقتصاد ایران پس از برجام –به‌طور موقت- داشت، ناشی از افزایش خام‌فروشی و متّکی به کشور‌های خارجی بود؛ کما این‌که دیدیم با خروج امریکا از برجام، آن رشد نیز از بین رفت؛ اما رشد و پیشرفتی که از سال آتی شروع می‌شود، از این جنس نبوده و «پایدار و درون‌زا» است.

کاهش نرخ بیکاری در سال جاری
رشد و پیشرفتی که بانک جهانی برای اقتصاد ایران پیش‌بینی کرده و اکنون در آغاز آن قرار داریم، پیشاپیش خود را در کاهش نرخ بیکاری در بسیاری از استان‌های کشور نشان داده است. بررسی نرخ بیکاری ۳۱ استان کشور به استنباط گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، نرخ بیکاری ۱۹ استان کشور در پایان بهار امسال نسبت به فصل بهار سال گذشته کاهش داشته است. به‌طورکلی نیز نرخ بیکاری در سال گذشته ۱/۱۲ بوده است، ولی در بهار سال جاری این رقم به ۸/۱۰ رسیده است. این بدان معناست که نرخ بیکاری کل کشور در سال جاری نسبت به سال گذشته، ۳/۱ کاهش را تجربه کرده است. این میزان کاهش نرخ بیکاری، قابل توجّه است؛ چراکه هنوز به بُروز رشد مثبت در اقتصاد ایران نرسیده‌ایم؛ بنابراین پیش‌بینی می‌شود سال آینده، با تحقق پیش‌بینی بانک جهانی در خصوص رشد اقتصادی ایران، نرخ بیکاری نیز سرعت بیشتری در جهت کاهش به خود بگیرد.

آینده‌ی اقتصاد دیجیتال در ایران
یکی دیگر از عناصر امید‌آفرین اقتصاد ایران، گسترش روزافزون استارت‌آپ‌ها و صنایع دانش‌بنیان هستند. آمار‌ها حاکی از ثبتِ بیش از ۱۰۰۰ مجموعه‌ی استارت‌آپی در سراسر کشور هستند. بیش از ۸۰ درصد استارت‌آپ‌ها در کشور در سه سال اخیر راه‌اندازی شده‌اند و از این بین، تقریباً ۴۹% از کسب‌وکار‌ها به بازار کار ورود پیدا می‌کنند و ۲۳.۴% درصد به رشد و درآمد می‌رسند. اهمیت این صنایع به حدّی بالاست که اخیراً محمدجواد آذری جهرمی - وزیر محترم ارتباطات- در این مورد گفته است: «در آینده ما شاهد اقتصاد دیجیتال به‌جای اقتصاد نفتی می‌شویم و فضای مجازی تأثیرگذارترین فضا می‌شود». قانونی شدنِ استخراجِ بیت‌کوین و ارز‌های مجازی و تلاش دولت برای تدوین سازوکار این پدیده‌ی نوظهور نیز، حاکی از اهمیت اقتصاد دیجیتال و پدیده‌های نوظهور دانش‌بنیان در اقتصاد ایران است. این از نشانه‌های تحول دیجیتال است و به نظر می‌رسد سرعت روزآمد شدن اقتصاد ایران –پا به‌پای پیشرفت‌های علمی روز دنیا، عاملی است که می‌تواند رشد اقتصاد ایران را در سال‌های آتی سرعتی مضاعف ببخشد.

افق روشن پیشرفت
همان‌طور که مشاهده می‌شود اگرچه در اقتصاد کشور مشکلاتی وجود دارد، امّا تخلیه‌ی اثر تحریم‌ها، پیش‌بینی رشد مثبت از سوی بانک جهانی، کاهش نرخ بیکاری و توسعه‌ی صنایع دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها در اقتصاد نشان می‌دهند که مقاومت اقتصادی جواب داده است. در شرایط کنونی حتّی تهدید‌هایی مانند نقدینگی بالا، اگر به سمت اقتصاد دانش‌بنیان، صنایع کوچکِ دیجیتال و استارت‌آپ‌ها هدایت شوند، به فرصت‌هایی تبدیل خواهند شد و بر سرعت رشد درون‌زای اقتصاد خواهند افزود؛ بنابراین اگر بااقتدار به مسیری که تاکنون آمده‌ایم ادامه دهیم، هرروز شاهد پیشرفت‌هایی در حوزه‌های مختلف اقتصاد خواهیم بود؛ پیشرفت‌هایی که برخلاف رشد بادکنکی اقتصاد در پسابرجام، درون‌زا بوده و دیگر ب